Biała Księga Transformacji to strategiczny dokument opracowywany przez Ministerstwo Przemysłu we współpracy z Bankiem Światowym oraz środowiskiem akademickim – naukowcami z Uniwersytetu Śląskiego, Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Politechniki Śląskiej i Głównego Instytutu Górnictwa.

Celem dokumentu jest nakreślenie kierunków transformacji Polski – od gospodarki opartej na węglu ku zrównoważonej przyszłości energetycznej.

„Będziemy rozmawiać o wyzwaniu, które jest szczególnie istotne dla Śląska i regionów pogórniczych, czyli kwestiach związanych z Białą Księgą Transformacji. Transformacja jest bardzo istotnym elementem naszego życia tutaj na Śląsku w innych regionach pogórniczych. Każda zmiana jest trudna, dlatego transformację musimy przeprowadzić tak, żeby była najmniej kosztowna dla społeczeństwa. Transformacja to nie może być brutalne nagłe cięcie. Wszyscy pamiętamy casus Wałbrzycha. Wałbrzych to jest region, który po 30 latach nie do końca podźwignął po brutalnym cięciu działalności górniczej. Ten region został praktycznie bez wsparcia. Rząd premiera Tuska deklaruje, że teraz tak nie będzie" - zaznaczyła na wstępie minister przemysłu Marzena Czarnecka.

W obliczu dynamicznych zmian klimatycznych i społeczno-gospodarczych, Polska stoi przed jednym z największych wyzwań ostatnich dekad – odejściem od gospodarki opartej na węglu. Opracowane założenia Białej Księgi Transformacji udowadniają, że transformacja nie musi być kosztem – może być inwestycją, która nie tylko się zwróci, ale także pobudzi rozwój, wzmocni społeczności i zwiększy konkurencyjność kraju.

Założenia Białej Księgi Transformacji zaprezentowała Joanna Pauly, Przewodnicząca Zespołu ds. Przygotowania Białej Księgi Transformacji.

„Rozmawiamy dziś o bezpieczeństwie, sposobach i kosztach transformacji – kosztach społecznych, kosztach energetycznych. Ale chciałbym zaproponować inną perspektywę - perspektywę inwestycji. Teza, którą stawiam, brzmi: jeśli dobrze zagramy, transformacja może spłacić się sama. I nie mówię tu o sytuacji idealnej. Mówię o dobrze zaprojektowanym systemie, w którym pieniądze zainwestowane w sprawiedliwą transformację wracają do gospodarki, regionów, budżetu państwa z nawiązką. Transformacja nie jest tylko dla tych, który tu zostaną po zamknięciu kopalń, ale dla wszystkich –powiedziała Joanna Pauly.

Nie tylko energia – transformacja to coś więcej

Transformacja nie ogranicza się do zmiany źródeł energii – to kompleksowy proces obejmujący:

• inwestycje w infrastrukturę OZE i sieci przesyłowe,
• rewitalizację terenów poprzemysłowych,
• tworzenie nowych modeli gospodarczych,
• przekwalifikowanie pracowników,
• budowanie potencjału instytucjonalnego w regionach.

Realne zagrożenia i realne szanse

Jak pokazują dane, zatrudnienie bezpośrednio i pośrednio związane z sektorem węglowym w Polsce obejmuje nawet 400 tys. osób. Likwidacja kopalń to nie tylko wyzwanie gospodarcze – to zagrożenie dla lokalnej tożsamości i przyszłości całych regionów. Biała Księga odpowiada na te wyzwania, proponując działania na trzech poziomach:

• regionalnym – uwzględniającym unikalne potrzeby każdego powiatu,
• sektorowym – koncentrującym się na ludziach, możliwościach gospodarczych i instytucjach,
• procesowym – stawiającym na planowanie, koordynację i efekt mnożnikowy inwestycji.

Efekt mnożnikowy – pięciokrotny zwrot z inwestycji

Transformacja może przynieść wymierne zyski. Jak wskazują analizy Komisji Europejskiej, dobrze zaprojektowane projekty transformacyjne generują efekt mnożnikowy na poziomie nawet pięciokrotnego zwrotu inwestycji – każda złotówka zainwestowana w transformację może przynieść korzyści w postaci wzrostu PKB, zatrudnienia i inwestycji.

Polska nie jest sama – uczymy się od najlepszych

Autorzy założeń Białej Księgi Transformacji przyjrzeli się międzynarodowym doświadczeniom m.in. z Hiszpanii, Belgii i Niemiec. Wnioski są jednoznaczne: sukces przynoszą tylko te transformacje, które:

• mają silne ramy instytucjonalne i jasną lokalną wizję,
• angażują społeczności od początku procesu,
• są oddolne, ale wspierane centralnie i finansowo.

 Co dalej?

„Nie pytajmy, czy nas stać na transformację. Pytajmy, czy stać nas, by jej nie zrobić dobrze" – mówiła Joanna Pauly, Dyrektor Departamentu Funduszy Europejskich i Spraw Zagranicznych w Ministerstwie Przemysłu. Biała Księga nie tylko opisuje wyzwania, ale dostarcza konkretnych narzędzi, by im sprostać. Założenia przedstawione w tym dokumencie są punktem wyjścia do szerokiego dialogu i planowania, które muszą nastąpić natychmiast, zanim wyludnienie i stagnacja na trwałe dotkną regiony górnicze.